Otizmli bireylerde ekolali, çok sık karşılaşılan bir durumdur. Ancak ekolalisi olan çocuğa nasıl davranılması gerektiği ve ekolali azaltma yöntemleri hakkında çok büyük bir kafa karışıklığı söz konusudur. Ekolali; kelimelerin ve seslerin tekrar etme davranışı olarak bilinir. Ekolali aslında çocuk gelişimin çok normal kabul edilen bir parçasıdır. Yürümeye başlayan her çocuk konuşmayı öğrenirken duydukları sesleri taklit etme eğilimine sahiptir. Bununla beraber tipik gelişim gösteren bir çocuk zamanla ekolali yapmayı bırakarak normal konuşma olarak iletişim kurmaya başlar.
Otizmli çocukların bir kısmı ise kelimeleri kullanılır. Ancak sözcükleri aynı sırada ve genel olarak aynı şekilde, bir kitapta, bir TV programında, okulda öğretmeninde ya da başka bir kaynaktan duyduğu şekilde söyleyebilir. Bazı çocuk ve yetişkinler de insan sesini, arkasında bulunan anlamını kavramadan direkt olarak tekrar edebilir. Ekolaliyi duygusal bir çıkış olarak ve daha çok endişeli hissettiklerinde kendilerini sakinleştirmenin ya da duygusal zorluklarla baş etmenin bir yolu olarak kullanılabilir. Durum böyle olduğunda ise ekolalinin bazen bir çeşit uyarma olarak tercih edildiği düşünülebilir. Ekolaliyi, konuşma becerisine sahip olan otizmli çocukların iletişim kurmaktan daha çok kendini rahatlatmak için kullandığı görülür. Sözel iletişimdeki bu durum yaşın ilerlemesi ve özel eğitim ile azalmaya başlar.
Otizmli bireylerde ekolali 2 şekilde kendini gösterir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Anında ekolali: Anında ekolali, çocuğun konuşma sırasında söylenenleri tekrar etmesi olarak ifade edilir. Örnek vermek gerekirse; ‘’adın ne?’’ diye sorulduğunda çocuk, ‘’adın ne?’’ diye karşılık verir.
Gecikmiş ekolali: Gecikmiş ekolali ise çocuğun günler ve aylar öncesinden duyduğu sözcükleri tekrar etmesidir. Mesela TV’de dikkat çekici bir şey görürse, reklamlardaki bu cümleleri ya da izlediği çizgi filmdeki bir sahnedeki cümleleri tekrar edip durabilir. Ayrıca birkaç hafta öncesinde dinlediği bir şarkıyı söyleyebilir ya da iki gün önce annesinin evde yaptığı bir tartışmayı sınıfta tekrar edebilir. Bu tekrarı normal bir sesle değil direkt olarak söyleyen kişinin ses tonuyla ifade eder. Bu tekrar etme süresi ise çocuğun o andaki duygu durumuna bağlı olarak oldukça değişkendir.
Gecikmiş ekolali işlevsiz bir dil olarak görülse bile, anında ekolali etkileşim içerdiği için daha fonksiyoneldir ve bir tür iletişim girişimidir. Siz bir şey söylediğinizde anında ekolali yaparak bu söylenene cevap veren çocuk, en azından konuşma yaparken anında sıranın kendinde olduğunu biliyor olarak düşünülür. Bununla beraber çocuklar anında ekolali yaparak bir yetişkin tarafından başlatılan tanıdık söz rutinlerini tamamlamak amacıyla da ekolali yapabilir. Örneğin bir sınıf içinde puzzle tamamlanmayı başardığında ‘’bravo!’’ sözcüğü kendiliğinden söylenebilir. Bu noktada aslında duymaya alıştıkları sözcükleri yansıtan tekrarlayan davranışlar olarak kabul edilir. Bu ise söz tamamlamak anlamına gelir.
Bazen ise çocuklar anında ekolali yaparak diğer insanlardan bilgi sağlamaya çalışabilirler. Ancak bu noktada parçaları birleştirmek konusunda zorlandıkları için soruya karşılık gelen bir şarkıyı ya da daha önce duydukları bir sözcüğü tekrar edebilirler. Örneğin; ‘’acıktın mı?’’ sorusuna, çok sevdiği bir yiyeceğin reklamlarda duyduğu repliğini söyleyebilir.
Gecikmiş ekolali ise bir etkileşim değildir ve iletişim aracı olarak kabul edilmesi mümkün değildir. Çocuk ani bir şekilde hiçbir bağlam yokken geçmiş zamanlarda televizyondan ya da başka insanlardan duyduğu sözcükleri tekrar edebilir. Bu davranışın genellikle kendini uyarmak için yapıldığı söylenebilir. Bazen ise çocuk görsel alanındaki bir nesne, faaliyet ya da kişi tarafından tetiklenir ve durum ilişkilendirmesi yapabilir. Örneğin yolda yürürken önünde geçtiği herhangi bir markayı gördüğünde, reklamlarda duyduğu şarkısını söylemeye başlayabilir. Çocuk normal bir sesle yanıt vermeden önce aynı cümleyi kendi kendine birkaç defa yumuşak bir ifade ile dile getirebilir.
Otizmli çocuklarda ekolali, uzun süre boyunca devam ettiği için spontan olarak konuşma tamamen ortadan kalkabilir. Bu nedenle çocuğun sözel iletişimin geliştirilmesi için ekolalinin azaltılması çok önemlidir. Bunun için ise çocuğun ifadelerine uygun olan sözcük kullanımları bulunmuyorsa bunlar öğretilmelidir. Uygun sözcük kullanmayı öğrenen çocuğun ödüllendirilmesi işe yarayabilir. Örneğin; öğretmen araba materyalini gösterdiğinde çocuk ‘’araba’’ diye bağırır. Öğretmen ise ‘’araba istiyorum’’ dediğinde, öğrenci ‘’araba istiyorum’’ diyerek tekrarlama yapabilir.
Bu sayede ekolali amacına uygun şekilde kullanılmış olur. Bir süre sonra ise otizmli çocuğa araba gösterildiğinde, araba istiyorum ya da arabayı verir misin yönergesi ile rol model olduysa o şekilde talepte bulunması muhtemeldir. Buna benzer birçok örnek düşünülerek çocuğun ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda kullanılması ekolalinin minimum seviyeye ya da tam olarak ortadan kalkmasına yardımcı olur.
Ekolaliyi azaltmak için ilk olarak ifadelerdeki uygun olmayan durumların görmemezlikten gelinmesi çok önemlidir. Eğer çocuktaki bu durum göz ardı edilemez ise çocuk ilgiyi üzerine çekmek için bunu kullanabilir. Bu sayede uygun olmayan konuşmalar görmemezlikten gelinerek doğru konuşma şekilleri ödüllendirilirse, çocuğun ekolalisi azalacak ve spontan olarak konuşma sayısı artış gösterecektir.
Ekolali; otizmli bireylerin çok belirgin özelliklerinden biridir. Bu çocuklar tarafından bazı kelimeler, cümlenin bir kısmı ya da bir deyim hiç değiştirilmeden doğrudan tekrar edilir. Ekolalinin otistik bireyler için birbirinden farklı pek çok işlevi olabilir. Örneğin; dikkat çekme, belli bir ifadeyi anlama ya da konuşmayı sürdürme gibi. Bu yüzden ekolali cümleyi anlama işlevini yerine getiriyor ise bazı durumlarda buna izin vermek daha doğru olabilir. Ancak kelimelerin çok daha sessiz bir şekilde tekrarlanmasını sağlamak da mümkündür.
Otizmli çocuğa sürekli olarak tekrar ettiği bir ifadeyi anlayıp anlamadığı sorulduğunda, eğer anlamadı ise bu ifade tekrarlanmayacak duruma gelene kadar bu adımın tekrar edilmesi gerekir. Özel eğitim kurumunda hizmet veren terapistin bu çalışma için yaptığı cümlelerin listesini çıkararak sağladığı başarı sürekli olarak kontrol edilmelidir. Ekolali, çocuğun kendini rahatlatma amacıyla kullandığı bir davranışa dönüştüyse onu görmemezlikten gelerek oyunlar aracılığı ile çocuğun dikkatini başka yönlere çekebilirsiniz.
Bu durumu ortadan kaldırmak için ebeveynlerin yapması gereken bazı şeyler vardır. Tutarlı ve sade bir dil kullanılması; mimik ve jest ifadeleri ile beden hareketinin anlaşılır olması, kullanılan kelime sayısının minimum düzeyde tutulması, yönerge verilirken anlaşılır ve basit olması, sakin bir ses tonu kullanarak konuşulması gerekir. Çocukla iletişim kurmak için çocuğa fırsat verilmeli ve sözlü iletişimdeki olumsuz kullanımların görmezden gelinmesi gerekir. Ayrıca sosyal ortamlarda çocuğa model olmak, anne baba olarak çocuğa yardım olmak adına yapılması gerekenler arasında yer alır.
Bu noktada çocuğun tekrar etmesini artıracak işlevsiz ve bağlam dışı olan kelimelerden yönergeleri arındırmak çok önemlidir. Ayrıca çocuğa söylenecek her bir söz, sergilenecek her tavır kendisi tarafından tekrar edileceğinden model olma konusunda dikkat edilmesinde fayda vardır.
Ekolali yapan bazı çocuklar bağımsız olarak tek bir kelime bile söylemezken, yüzlerce şarkıyı ezbere bildiği görülebilir. Bu çocuklar istediği an şarkıyı söyler. Bazı çocuklar ise ihtiyaçlarının dışında karşılıklı olarak konuşmaz; ancak soru sorulduğunda cevap verir. Uzun ve düzgün cümleler kurduğu görülür. Annesinin kendisini teselli etmek amacıyla kullandığı bütün cümleleri sıklıkla tekrar ederken, annesi yanında olmadığı zamanlarda bile onunla karşılıklı konuşuyormuş gibi, hem kendi hem de annesinin söylediklerini aynı ses tonu ile tekrar eder. Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, otizmli çocuklarda ekolaliyi azaltmak için ekolali seviyesini tespit etmek ve buna uygun adımlar atarak çocuğun gelişim göstermesini sağlamak gerekir.
Özel eğitim merkezi seçimi, otizm başta olmak üzere birçok bozukluğun olumlu anlamda gelişim göstermesi için atılan önemli bir adım olarak karşınıza çıkar. Bu konuda her zaman üst düzey kalite standartlarında hizmet prensibi ile ön plana çıkan Meryem Yerli; her çocuğun ihtiyacına yönelik etkili tedavi ve terapi uygulamalarını hayata geçirir. Meryem Yerli ile çocuğunuza bir iyilik yapmak istiyorsanız hemen web sitemizi ziyaret edebilirsiniz.
